درمان اختلال یادگیری در کودکان + بررسی علائم و راهکارها

اخیراً با توجه به گسترش روزافزون دانش روانشناسی، انتظار می‌رود که خانواده‌ها در زمینه مشکلاتی همچون اختلالات یادگیری شناختی نسبی داشته باشند. در این مقاله، به صورت دقیق به بحث “اختلال یادگیری کودکان” پرداخته و ویژگی‌ها، علل و در نهایت درمان این اختلال را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

این اختلال یکی از مشکلات شایع در کودکان است و عدم تشخیص به موقع و اقدام برای درمان سریع آن می‌تواند به زندگی حال و آینده کودک لطمات جبران‌ناپذیری وارد کند. اختلال یادگیری یک واژه کلی است که برای توصیف مشکلات خاصی که کودکان در زمینه پردازش اطلاعات و مهارت‌های یادگیری دارند، به کار می‌رود.

والدین عزیز نباید فراموش کنند که تشخیص سریع اختلال یادگیری در کودکان و اقدام به موقع برای درمان، می‌تواند آینده‌ی کودکان را به طور کاملاً متفاوت و روشن‌تری شکل دهد.

برای شروع، باید این سوال را مطرح کنیم که اختلال یادگیری چیست؟ اختلال یادگیری به مشکلات خاصی اشاره دارد که در پردازش اطلاعات و مهارت‌های یادگیری کودکان تأثیر می‌گذارد. این مشکلات باعث می‌شود که موفقیت تحصیلی کودکان در آزمون‌های خواندن، نوشتن و محاسبه، کمتر از انتظارات باشد.

اصطلاح اختلال یادگیری برای دانش‌آموزانی استفاده می‌شود که به طور مداوم با مشکلات درسی روبرو می‌شوند و در عین حال قابلیت استثنایی ندارند. آن‌ها ظاهری طبیعی دارند و رشد جسمی و هوشی نرمالی دارند. این دانش‌آموزان همانند دیگر کودکان بازی می‌کنند و ارتباطات اجتماعی دارند، اما مشکل اصلی آن‌ها عدم توانایی در بیان و نوشتن است.

بنابراین، این دانش‌آموزان در دسته‌ی “دانش‌آموزان مبتلا به اختلال یادگیری” قرار می‌گیرند. این اختلال ممکن است باعث عدم توانایی کامل در صحبت کردن، گوش دادن، نوشتن، خواندن، هجی کردن یا انجام محاسبات ریاضی شود.

صحبت های خانم دکتر معصومه قاسمی در برنامه تلویزیونی خوشبخت از شبکه قرآن که به مبحث اختلال یادگیری پرداخته اند

ادامه مطلب خانم دکتر قاسمی را می‌توانید در اینجا بخوانید.

همچنین، اصطلاح “اختلال یادگیری در کودکان” شامل شرایطی مانند آسیب مغزی، معلولیت‌های ادراکی، خوانش پریشی، نقص جزئی در کار مغز و … می‌شود.

باید به یاد داشت که برخی دیگر از دانش‌آموزان به دلیل معلولیت‌های دیداری، حرکتی یا شنیداری، و همچنین عقب‌ماندگی‌های ذهنی یا محرومیت‌های فرهنگی، اقتصادی و محیطی، با مشکلات یادگیری مواجه می‌شوند که نمی‌توان آن‌ها را مبتلا به اختلال یادگیری دانست.

به علاوه، لازم به ذکر است که نباید ناتوانی یادگیری را با اصطلاحاتی مانند دیرآموزی یا خواندن جبرانی مترادف دانست. بلکه این اصطلاح بیشتر برای کودکان و نوجوانانی استفاده می‌شود که به شدت دچار ناتوانی‌های یادگیری خاصی هستند. به طور کلی، دانش‌آموزان مبتلا به اختلالات یادگیری نیاز به آموزش‌های خاص دارند و باید با تمرین‌های غیرمعمول و خاص مشغول به کار شوند. کارشناسان این زمینه باید در تلاش باشند تا ناتوانی‌های یادگیری، به ویژه کودکان، را با آموزش فردی یا در گروه‌های کوچک جبران کنند.

بنابراین، می‌توان گفت که اختلال یادگیری یک اصطلاح کلی است که شامل گروه گسترده‌ای از دشواری‌های یادگیری می‌شود. این مشکلات می‌تواند شامل مواردی مانند مشکلات اساسی در صحبت کردن، گوش دادن، نوشتن، خواندن، استدلال کردن و یا توانایی درک ریاضیات باشد. این اختلال ممکن است در موارد مختلف، باعث شود که موفقیت در تحصیل برای کودکان به عذاب آوردگی تبدیل شود و حتی منجر به کاهش اعتماد به نفس، دلسردی، روابط نامناسب با همسالان و احساس ناامیدی شود.

به عنوان یک نکته مهم باید توجه داشت که تشخیص اختلال یادگیری در برخی موارد ممکن است دشوار باشد. با این حال، اگر کودک شما با مشکلات زیر روبرو شود، احتمالاً دچار اختلال یادگیری است:

• در به یادآوری اطلاعاتی که به او گفته شده است، مشکل دارد.
• در فهم و اجرای دستورالعمل‌ها مشکل دارد.
• اشیاء مورد نیاز برای تکالیف را گم می‌کند یا جا می‌گذارد، مانند کتاب‌های مدرسه و …در هماهنگی در حین راه رفتن، ورزش یا مهارت‌های ابتدایی مثل نگه داشتن یک مداد، ضعیف است.
• در درک مفهوم زمان مشکل دارد.
• در مقابل انجام تکالیف یا فعالیت‌هایی که نیاز به نوشتن، خواندن یا استفاده از ریاضیات دارد، مقاومت نشان می‌دهد و نمی‌تواند تکالیف خود را بدون کمک قابل توجه تکمیل کند.
• در بسیاری از موارد، به صورت خشمگین یا با واکنش‌های شدید هیجانی نسبت به تکالیف تحصیلی یا خواندن در مدرسه واکنش نشان می‌دهد.
• راهنمای آماری و تشخیصی اختلالات روانی (DSM-5)، که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است، علائم اختلال یادگیری را شامل می‌شود:
• مشکل در درک مفاهیم آنچه که خوانده می‌شود.
• روخوانی دشوار، کند و نادرست کلمات.
• اشکالات در نوشتار.
• مشکلات در هجی کردن.
• اشکال در استدلالات ریاضی.
• مشکلات در یادگیری مفاهیم و معانی اعداد یا محاسبات.

لازم به ذکر است که حتی وجود یکی از این علائم ممکن است نشان‌دهنده وجود اختلال باشد. بنابراین، در صورت مشاهده هر یک از این نشانه‌ها، توصیه می‌شود که به متخصص مراجعه و مشاوره کودکانه دریافت شود.

ادامه صحبت های خانم دکتر معصومه قاسمی در برنامه تلویزیونی خوشبخت از شبکه قرآن

اختلال یادگیری یک پدیده رایج نیست و تخمین‌زده شده است که درصد شیوع آن بین یک تا سه درصد است. با توجه به تفاوت‌های آماری در این زمینه، گزارش شده است که تعداد کودکان با اختلالات خاص در یادگیری کمتر از یک درصد است. حتی با قبول حداقل این تخمین یعنی یک درصد، می‌توان انتظار داشت که حداقل 190 هزار دانش‌آموز با مشکلات خاص در یادگیری وجود داشته باشد که نیاز به تخصص‌ها و روان‌شناسان این حوزه دارند.

ویژگی‌های بالینی کودکان با اختلالات خواندن عبارتند از:

• در خواندن شفاهی (قرائت) اشتباهات زیادی دارند.
• نارسا می‌خوانند (حذف یا اضافه کردن حروف و یا تحریف لغات).
• مشکل در تشخیص حروف چاپی دارند (اما قادر به رونویسی از روی حروف هستند).
• در دستورالعمل‌های پیچیده دستور ضعف دارند (در استنباط و استنتاج).
• سرعت خواندن آنها کند است.
• هجی کردن آنها بسیار ضعیف می‌باشد.
• ممکن است یک واژه را از وسط یا انتهای یک جمله نوشته شده و یا چاپ شده شروع کند.
• حروف را پس و پیش می‌خوانند.
• مفاهیم کلمات خوانده شده را اغلب فراموش می‌کنند.
• سرعت قرائت آنها کم و غالباً با حداقل فهم همراه است.

ویژگی‌های بالینی کودکان با اختلالات نوشتن

• اشتباه نوشتن کلمات هم صدا.
• عدم دقت در دندانه کلمات و نقطه‌ها.
• زیاد و کم کردن حروف در دیکته‌نویسی.
• نوشتن حروف بر اساس آنچه که می‌شنود.
• جا انداختن حروف یا کلمه.
• قرینه‌نویسی.
• وارونه‌نویسی.
• اشتباه در هجی کردن.

ویژگی‌های بالینی کودکان با اختلالات ریاضی

• اشکال در یادگیری شمردن معنادار.
• اشکال در یادگیری تسلط به نظم اعداد اصلی و ترتیبی.
• قاطی‌کردن علایم ریاضی (جمع، تفریق، ضرب و تقسیم).
• اشکال در تحلیل مطالب.
• اشکال در تداعی علائم شنیداری و دیداری.
• اشکال در درک نگهداری تعداد.
• عدم انجام محاسبه با سرعت مورد انتظار.
• اشکال در حافظه و توجه.
• اشکال در شمارش پول و گفتن زمان.

تا به امروز، علل بروز ناتوانی‌های یادگیری در هاله‌ای از ابهام قرار داشته و برخی مشکلات ما درباره بیان دقیق مفهوم ناتوانی های یادگیری نیز ریشه در عدم توانایی ما در اشاره به علل بروز این عارضه دارد. عللی که تاکنون توسط متخصصین برای این مشکل بیان شده نیز بیشتر با توجه به نگرش حرفه ای آن ها(روانشناسی، پزشکی، تعلیم و تربیتی و …) بوده است.

با این همه، تجربه ی تمامی متخصصین و کارشناسان حاکی از آن است که ناتوانی‌های یادگیری مفهومی چندرشته ای بوده و به همین جهت می توان آن را از منظرهای گوناگون بررسی نمود:

الف) عوامل آموزشی

    1. تدریس ناکافی و ناصحیح به کودکان

    2. عدم فراگیری معلم از مهارت‌های لازم جهت تدریس درس‌های پایه در مدارس

    3. توقعات بیش از اندازه بالا یا بسیار پایین معلمان

    4. برنامه‌ریزی و طرح برنامهٔ آموزشی ضعیف

    5. عدم فعالیت‌های برانگیزنده

    6. تدریس عملی نادرست

    7. عدم آموزش مهارت‌های اجتماعی، یادگیری و حرکتی و جسمی و عدم پرداختن به یادگیری‌های زبان شفاهی

    8. استفاده نادرست از روش‌ها و مداد و برنامه درسی

ب) عوامل محیطی

لازم به ذکر است که عوامل محیطی گوناگونی نیز وجود دارد که می‌تواند به پیچیدگی این ناتوانی‌های یادگیری بیفزاید. برخی کارشناسان حتی این عوامل را به عنوان علل اصلی ناتوانی یادگیری می‌شناسند.

از جمله این عوامل، می توان به مواردی هم چون بهداشت، تغذیه، انگیزش ضعیف، توجه ناکافی و نیز ضعف در انجام کار به علت گرسنگی اشاره نمود. برخی کارشناسان حتی به وجود رنگ‌ها و مزه‌های مصنوعی در غذاها طبق نظر فاین گولد و اثر آن ها روی تحرک بیش از حد کودک اشاره کرد.

برخی بررسی‌ها نیز حاکی از آن هستند که مشکلات تنفسی، سرماخوردگی مزمن، آلرژی ها و … در ناتوانی یادگیری کودک موثر هستند.

هم‌چنین آسیب دیدگی مغزی، سقوط، ضربه وارد به سر و … از جمله سایر عوامل بر موثر یادگیری شناخته می‌گردند.

با این همه، لازم به ذکر است عوامل محیطی دامنه گسترده‌ای از علل را در برگرفته که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

تحریک حسی: کودک در حال رشد، نیاز به درون داد‌های حسی دارد تا درباره محیط و خود و هر دو بیاموزد. به زبان ساده تر، کودک به تجاربی نیاز دارد تا بیاموزد که چگونه باید آموخت.

تحریک زبانی: زبان، نقشی کلیدی در تفکر و یادگیری سایر مهارت ها در محیط زندگی کودک ایفا نموده و ممکن است که ناتوانی در یادگیری، ریشه در نبود مدل های درست در اوایل رشد وی داشته باشد.

رشد اجتماعی و عاطفی: تحقیقات نشان می دهد که بسیاری از کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری، حالات اضطراب و عدم اطمینان را داشته و بی اختیار و سرکش هستند. ممکن است این رفتارها، با عدوم وجود ثبات محبت و گرمی، فقدان امنیت و پذیرش در محیط مدرسه و منزل پیوند داشته باشد.

ج) عوامل روانی

حال که عوامل محیطی را بررسی نمودیم، نوبت به عوامل روانی خواهد رسید. از یاد نبرید که این امکان نیز محتمل است که کودکان مبتلا به ناتوانی‌های یادگیری، در عملکردهای روانی پایه همچون حافظه، ادراک و نیز شکل درون به مفاهیم اختلال داشته باشد.

د) عوامل فیزیولوژیکی

بسیاری از متخصصین بر این باور هستند که علل اساسی و عمده ناتوانی‌های یادگیری، آسیب دیدگی مغزی شدید یا جزئی و در مجموع صدمه وارد شده به دستگاه عصبی مرکزی می باشد.

ه) عوامل ژنتیکی

برخی مطالعات و بررسی‌ها حاکی از آن است که ناتوانی‌های یادگیری احتمالا در برخی از خانواده‌ها نسبت به سایرین بیشتر مشاهده می‌گردد. از این رو می توان عوامل ژنتیکی را یکی از عوامل موثر در ناتوانی‌های یادگیری قلمداد نمود.

و) عوامل بیوشیمیایی

باید دانست که اختلالات گوناگون متابولیکی در حکم عواملی هستند که سبب ناتوانی در یادگیری می‌گردند. از جمله این اختلالات می توان به کم کاری تیروئید، هایپوگلیسمی و … اشاره نمود.

ز) عوامل پیش از تولد، هنگام تولد و پس از آن

ح) تاخیر در رشد

برخی متخصصین همانند دهریشف بندر، لانگ فود، جانسکی و … بر این باورند که عدم ظهور علائم رشد برخی کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری، ممکن است حکایت از تاخیر رشد برخی اجزای دستگاه عصبی مرکزی داشته باشد. گفتنی است که این گونه کودکان پس از رسیدن به سن بزرگسالی موفق به غلبه بر این مشکلات می گردند.

ط) نقص جزئی در کار مغز

به نظر می رسد که هرگونه نتیجه گیری درباره حیاتی بودن آسیب دیدگی مغزی در کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری، در بهترین شرایط تنها جنبه آزمایشی و تجربه دارد.

همان گونه که اشاره نمودیم، درمان اختلالات یادگیری، موضوعی بسیار جدی است. اما هر مشکل و اختلال، ابتدا بایستی توسط کارشناسان و متخصصین حوزه مربوطه به درستی تشخیص داده شود. در زیر، مراحل تشخیص این اختلال را برای شما آورده ایم:

مراحل ارزیابی و تشخیص اختلال یادگیری:

مصاحبه و تکمیل شرح حال

مشاهدات بالینی : مشاهده‌گر در حین مراحل ارزیابی اطلاعاتی را از خصوصیات و ویژگی‌های رفتاری کودک به دست می آورد که او را در امر تشخیص یاری می‌دهد.

آزمون های رسمی

• الف : آزمون وکسلر
• ب : آزمونهای بینایی برای مثال: آزمون دیداری حرکتی بندر – گشتالت، آزمون ادراکی بینایی فراستیگ
• ج : آزمونهای شنوایی وپمن
• د: آزمون های پیشرفت تحصیلی در سه بعد خواندن، نوشتن و ریاضیات
• ه : آزمون رشد حرکتی لینکلن- اوزرتسکی
• و :آزمون برتری طرفی

پیامدهای عدم درمان اختلال یادگیری

پس از تشخیص، بایستی فورا در جهت درمان این مشکل اقدام نمود. چرا که در صورت عدم اقدام به موقع برای درمان، ممکن است پیامدهای جبران ناپذیری متوجه کودک شما گردد. از یاد نبرید از آنجا که این کودکان در درس‌های مدرسه با شکست مواجه می‌گردند، اغلب اعتماد به نفس آن‌ها آسیب خواهد‌دید. در نتیجه مهارت‌های اجتماعی این کودکان نیز تحت الشعاع قرار خواهدگرفت. به طور کلی از جمله پیامدهای عدم درمان اختلالات یادگیری می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• تحمل کم در برابر شکست و ناکامی
• فشار عصبی زیاد
• اضطراب و نگرانی
• منزوی و گوشه گیر شدن
• بروز رفتار های پرخاشگرانه
• وابسته بودن به دیگران
• عدم انگیزه و رغبت نسبت به یادگیری

مشکلات یادگیری کلاس اولی ها، نقش خانواده و معلم‌ها

غالبا والدین کودکان مبتلا به ناتوانی در یادگیری، به جهت تماس فراوان و منظم با کودک، اولین افرادی هستند که به نشانه های این اختلال در کودک پی خواهند برد. توجه کنید که اگرچه این کودکان در محیط مدرسه، برخی ناتوانی‌های یادگیری را زودتر نشان می‌دهند، اما با توجه به این که در محیط منزل نیز کودک با تقاضاهای فراوانی برای انجام کارها روبه رو است، ممکن است که والدین به کندی رشد کودک در مهارت‌های زبانی، حرکتی و اجتماعی و دشواری‌های او در این زمینه توجه نمایند.

آنچه در گام بعدی پس از حضور و دقت والدین اهمیت دارد، دانش معلمین مدرسه در این مورد، علائم آن و ارجاع فوری به یک متخصص در این حوزه است.

باز هم تاکید می‌کنیم که تشخیص به موقع و زودهنگام (پیش از دبستان و یا سال اول دبستان) و شروع برنامه‌های آموزشی ویژه در میزان موفقیت درمان و نیز طور مدت درمان تاثیر بسزایی خواهد داشت.

از یاد نبرید که این اختلال نیاز به مداخلات تخصصی داشته و پیش بینی آموزش‌های جبرانی و فشار به کودک با کلاس های خصوصی و … چاره ساز نخواهد بود. در حقیقت پس از مراجعه به کارشناسان مربوطه و انجام ارزیابی‌های هجیانی، حرکتی، عاطفی و آموزش های خاص اختلال یادگیری، برنامه های آموزشی متناسب با مشکلات کودک تدوین خواهد گشت.

به علاوه با توجه به این که اکثر کودکان در زمینه‌های مختلف ورزشی، هنری و … از استعداد و توانایی بالایی برخوردارند، بایستی به عنوان مربیان و والدین دلسوز در جبران نقص آموزشی آنان با دقت و توجه بیش تر عمل نمود تا از عدم اعتماد به نفس، خستگی و بی علاقگی به درس جلوگیری گردد.

اختلال یادگیری چیست ؟ نیازهای کودک مبتلا به اختلال یادگیری

• خودداری از به کار بردن اصطلاحاتی که سبب خجالت و آسیب رساندن به آن ها می گردد. (همانند تنبل، بی دقت، بی انگیزه).
• دادن امید و حس خوش بینی درباره آینده، توانایی هایشان به منظور دستیابی به اهداف.
• دادن حس اعتماد به این کودکان.
• حمایت همه جانبه، تشویق و دفاع از آن ها در حد منطقی.
• مشخص کردن و فراهم کردن آن چه که آن‌ها برای رسیدن به موفقیت به آن نیاز دارند.
• فراهم کردن متخصصانی که در آموزش این گونه دانش آموزان دانش و تجربه کافی دارند.
• اهتمام زیاد برای مقابله و پیشگیری از مشکلات.
• داشتن انعطاف لازم برای ایجاد زمینه سازگاری کودک با دیگران
• زمانی که این کودکان با شکست مواجه می‌شوند، به آن ها یادآوری شود که آن ها استعدادها و نقاط قوت زیادی دارند و این دشواری ها دلیل بر کم هوشی آن‌ها نیست.
• کمک به آن‌ها در شکل گیری و بازسازی عزت نفس و اعتماد به نفس.
• تلاش برای پرورش و رشد نقاط قوت، علایق و استعدادهای آن‌ها.
• فراهم کردن فرصت‌هایی برای شرکت کودک در فعالیت هایی که در آن استعداد داشته و به آن علاقه دارد.
• ارتباط نزدیک میان خانه، مدرسه و درمانگر، به گونه ای که مانند یک تیم با هم همکاری داشته باشند.

برای درمان اختلال یادگیری در کودکان لازم است که یک مرکز تخصصی مناسب برای این کار را پیدا کنید. درمان اختلال یادگیری در کودکان باید توسط یک متخصص انجام شود. زیرا این درمان بسیار حساس است. برای درمان تضمینی اختلال یادگیری نیاز است که از همان دوران کودکی پیگیری‌های لازم را انجام دهید. تشخیص و درمان اختلال یادگیری در کودکان همانطور که گفتیم باید توسط مرکز تخصصی انجام شود. برای این درمان می‌توانید از سایت طنین سمعک و خانم دکتر معصومه قاسمی کمک بگیرید تا با خیال راحت فرآیند درمان اختلال یادگیری برای کودکان شما پیگیری شود.

اما همانطور که مشاهده کردید برای درمان اختلال یادگیری نیاز است که از داروها نیز کمک بگیرید. داروها در درمان اختلال یادگیری، از اهیمت بسیار بالایی برخوردار هستند. برای اثر دارو درمانی در درمان انواع اختلالات یادگیری، مطالعات کمی صورت گرفته است اما در چند سال اخیر استفاده از این داروها یکی از مهمترین روش‌ها برای درمان  اختلال یادگیری بوده است به همین دلیل مشکلی در استفاده از داورها برای درمان اختلال یادگیری وجود نخواهد داشت.