آشنایی با کم شنوایی در کودکان | علائم و نشانه های افت شنوایی در بچه ها

کم شنوایی در کودکان یکی از شایع‌ترین اختلالات رشدی است که اگر به موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند تأثیرات عمیقی بر زندگی آن‌ها بگذارد. این مشکل ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد یا در سال‌های اولیه زندگی به دلایل مختلفی ایجاد شود. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، حدود 34 میلیون کودک در سراسر جهان با درجاتی از کم شنوایی زندگی می‌کنند که بخش قابل توجهی از آن‌ها با مداخله زودهنگام می‌توانند به زندگی عادی بازگردند. تشخیص سریع این اختلال و شروع درمان مناسب، کلید اصلی برای کاهش اثرات منفی آن بر رشد گفتار، زبان و مهارت‌های اجتماعی است. در این مقاله، به تمام جنبه‌های کم شنوایی در کودکان پرداخته می‌شود؛ از علائم و دلایل گرفته تا روش‌های تشخیص و درمان، تا والدین بتوانند بهترین تصمیم را برای آینده فرزندشان بگیرند.

کم شنوایی در کودکان چیست و چگونه تشخیص داده می‌شود؟

کم شنوایی در کودکان به وضعیتی اشاره دارد که گوش‌ها توانایی دریافت و پردازش صداها را به طور کامل ندارند. این مشکل می‌تواند در یک یا هر دو گوش رخ دهد و شدت آن از خفیف تا عمیق متغیر است. گاهی این اختلال به صورت مادرزادی بروز می‌کند و گاهی در اثر عواملی مثل عفونت‌ها یا آسیب‌های محیطی ایجاد می‌شود. برای والدینی که نگران شنوایی فرزندشان هستند، شناخت این موضوع که کم شنوایی چیست و چگونه شناسایی می‌شود، اولین قدم مهم محسوب می‌شود.

تشخیص این اختلال معمولاً از طریق غربالگری شنوایی نوزادان آغاز می‌شود که در بسیاری از کشورها به صورت استاندارد در روزهای اول تولد انجام می‌گیرد. این غربالگری با استفاده از تست‌هایی مثل OAE (Otoacoustic Emissions) یا ABR (Auditory Brainstem Response) صورت می‌گیرد. اگر نتایج اولیه نشان‌دهنده مشکلی باشد، متخصص شنوایی‌سنجی با انجام آزمایش‌های دقیق‌تر، شدت و نوع کم شنوایی را مشخص می‌کند. تجربه نشان داده که بسیاری از والدین تا قبل از دو سالگی متوجه این مشکل نمی‌شوند، مگر اینکه علائم واضحی مثل عدم واکنش به صداها در کودک دیده شود.

علائم کم شنوایی در کودکان در سنین مختلف

علائم کم شنوایی در کودکان بسته به سن آن‌ها متفاوت است و شناخت این نشانه‌ها می‌تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند. در نوزادان، عدم واکنش به صداهای بلند یا نچرخیدن سر به سمت منبع صدا از نشانه‌های اولیه است. در سنین بالاتر، تأخیر در گفتار یا مشکل در تلفظ کلمات می‌تواند زنگ خطری باشد. والدین باید به این تغییرات توجه ویژه‌ای داشته باشند.

• نوزادان (0 تا 12 ماه): عدم ترسیدن از صداهای ناگهانی، ناتوانی در تشخیص صدای والدین یا بی‌توجهی به اسباب‌بازی‌های صدادار.
• کودکان نوپا (1 تا 3 سال): تأخیر در شروع صحبت کردن، درخواست مکرر برای تکرار جملات یا تماشای تلویزیون با صدای بلند.

در کودکان پیش‌دبستانی، مشکل در دنبال کردن دستورات کلامی یا انزوای اجتماعی نیز ممکن است دیده شود. به عنوان مثال، کودکی که در مهدکودک از بازی‌های گروهی دوری می‌کند، شاید به دلیل کم شنوایی در کودکان نتواند صداها را به خوبی تشخیص دهد. این علائم اگر نادیده گرفته شوند، می‌توانند به مشکلات بزرگ‌تری در آینده منجر شوند.

انواع کم شنوایی در کودکان و دلایل آن

کم شنوایی در کودکان به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام دلایل خاص خود را دارند. شناخت این انواع به والدین و متخصصان کمک می‌کند تا بهترین روش درمانی را انتخاب کنند. در جدول زیر، انواع کم شنوایی و دلایل شایع آن‌ها آورده شده است:

کم شنوایی هدایتی اغلب با درمان‌های ساده مثل دارو یا جراحی قابل رفع است، اما نوع حسی-عصبی معمولاً دائمی بوده و نیاز به ابزارهایی مثل سمعک دارد. از میان دلایل شایع، عفونت گوش میانی (اوتیت مدیا) در کودکان بسیار رایج است و حدود 75 درصد کودکان تا سن 3 سالگی حداقل یک بار آن را تجربه می‌کنند. همچنین، سندرم‌های تأثیر گذار بر شنوایی اطفال مانند سندرم داون یا سندرم آشر می‌توانند به کم شنوایی منجر شوند که نیاز به بررسی تخصصی دارند.

روش‌های تشخیص کم شنوایی در کودکان

تشخیص دقیق کم شنوایی در کودکان نیازمند استفاده از ابزارها و روش‌های علمی است که توسط متخصصان شنوایی‌سنجی انجام می‌شود. در نوزادان، تست‌های غیرتهاجمی مثل ABR و OAE به کار می‌روند که پاسخ مغز یا گوش داخلی به محرک‌های صوتی را اندازه‌گیری می‌کنند. این تست‌ها معمولاً در محیطی آرام و در کمتر از 15 دقیقه انجام می‌شوند و هیچ دردی برای کودک ندارند.

برای کودکان بزرگ‌تر، روش‌هایی مثل ادیومتری بازی (Play Audiometry) استفاده می‌شود که در آن کودک با انجام بازی‌هایی مثل انداختن بلوک در جعبه، به صداها واکنش نشان می‌دهد. تجربه شخصی به عنوان متخصص نشان داده که همکاری والدین در این تست‌ها نقش کلیدی دارد؛ مثلاً آرام نگه داشتن کودک یا تشویق او به مشارکت، دقت نتایج را بالا می‌برد. اگر کم شنوایی در کودکان به موقع تشخیص داده نشود، ممکن است فرصت طلایی برای مداخله از دست برود.

تاثیر کم شنوایی بر رشد گفتار و زبان کودک

کم شنوایی در کودکان می‌تواند تأثیر مستقیمی بر توانایی آن‌ها در یادگیری زبان و برقراری ارتباط داشته باشد. شنوایی، پایه اصلی یادگیری گفتار است و اگر کودکی صداها را به درستی نشنود، نمی‌تواند کلمات را به خوبی تقلید کند. مطالعات نشان می‌دهند که کودکانی با کم شنوایی تشخیص داده نشده تا سن 3 سالگی، دایره لغاتشان به طور متوسط 50 درصد کمتر از همسالانشان است.

به عنوان مثال، کودکی که به دلیل کم شنوایی خفیف، صداهای نرم مثل “س” یا “ش” را نمی‌شنود، ممکن است در تلفظ این حروف دچار مشکل شود و در نتیجه، جملاتش برای دیگران قابل فهم نباشد. این موضوع نه تنها بر اعتماد به نفس او اثر می‌گذارد، بلکه می‌تواند در تعاملات اجتماعی‌اش نیز اختلال ایجاد کند. مداخله زودهنگام با ابزارهایی مثل سمعک می‌تواند این شکاف را به حداقل برساند.

درمان‌های کم شنوایی در کودکان: از سمعک تا کاشت حلزون

درمان کم شنوایی در کودکان به شدت و نوع آن بستگی دارد و گزینه‌های متنوعی برای بهبود شرایط وجود دارد. سمعک‌ها یکی از رایج‌ترین ابزارها هستند که با تقویت صدا، به کودک کمک می‌کنند صداها را بهتر بشنود. این دستگاه‌ها برای کم شنوایی خفیف تا متوسط بسیار مؤثرند و تنظیم آن‌ها باید توسط متخصص انجام شود تا متناسب با نیاز کودک باشد.

در موارد شدیدتر، کاشت حلزون گوش گزینه‌ای پیشرفته است که برای کودکانی با کم شنوایی عمیق حسی-عصبی توصیه می‌شود. این روش شامل جراحی است و یک دستگاه الکترونیکی در گوش داخلی قرار می‌گیرد تا سیگنال‌های صوتی را مستقیماً به عصب شنوایی منتقل کند. تجربه کار با والدین نشان داده که انتخاب بین این گزینه‌ها گاهی دشوار است، اما مشاوره با تیمی از متخصصان می‌تواند تصمیم‌گیری را آسان‌تر کند.

نقش خانواده در بهبود مهارت‌های ارتباطی کودک کم شنوا

خانواده نقش حیاتی در حمایت از کودک با کم شنوایی دارد و می‌تواند به بهبود مهارت‌های ارتباطی او کمک کند. برقراری ارتباط مداوم با کودک، حتی اگر پاسخ او کامل نباشد، باعث تقویت اعتماد به نفس و انگیزه او می‌شود. به عنوان مثال، خواندن کتاب با صدای بلند یا استفاده از زبان اشاره در کنار گفتار، می‌تواند درک کودک را از محیط اطرافش افزایش دهد.

والدین همچنین باید با متخصصان گفتاردرمانی همکاری کنند تا تمرین‌های خانگی را به درستی انجام دهند. تجربه نشان داده که خانواده‌هایی که به طور فعال در جلسات آموزشی شرکت می‌کنند، نتایج بهتری در پیشرفت کودکشان می‌بینند. این حمایت عاطفی و عملی، سنگ بنای موفقیت در مدیریت کم شنوایی در کودکان است.

بهترین زمان برای مداخله و شروع درمان کم شنوایی در کودکان

زمان‌بندی در درمان کم شنوایی در کودکان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا مغز در سال‌های اولیه زندگی انعطاف‌پذیری بالایی برای یادگیری دارد. متخصصان معتقدند که مداخله قبل از 6 ماهگی بهترین نتایج را به همراه دارد، به‌ویژه برای رشد گفتار و زبان. اگر کم شنوایی تا سن 2 سالگی درمان نشود، احتمال تأخیرهای جبران‌ناپذیر افزایش می‌یابد.

به عنوان یک متخصص شنوایی، بارها دیده‌ام که والدینی که به موقع اقدام کرده‌اند، شاهد پیشرفت چشمگیر فرزندشان بوده‌اند. برای مثال، کودکی که در 4 ماهگی سمعک دریافت کرد، تا 2 سالگی توانست جملات ساده را بیان کند، در حالی که تأخیر در مداخله ممکن بود این فرصت را از او بگیرد. هرچه زودتر اقدام شود، آینده بهتری در انتظار کودک خواهد بود.

آموزش و تحصیل کودکان با کم شنوایی: چالش‌ها و راهکارها

کودکان با کم شنوایی در محیط‌های آموزشی با چالش‌هایی مثل مشکل در شنیدن معلم یا تعامل با همکلاسی‌ها مواجه می‌شوند. این مشکلات می‌توانند بر عملکرد تحصیلی آن‌ها اثر بگذارند، اما با راهکارهای مناسب قابل مدیریت هستند. استفاده از سیستم‌های FM که صدای معلم را مستقیماً به سمعک کودک منتقل می‌کند، یکی از این راهکارهاست.

مدارس همچنین می‌توانند با تنظیم محل نشستن کودک در کلاس (نزدیک به معلم) یا ارائه زیرنویس برای ویدئوها، شرایط بهتری فراهم کنند. تجربه کار با معلمان نشان داده که آگاهی آن‌ها از کم شنوایی و نیازهای خاص این کودکان، تأثیر زیادی در موفقیت تحصیلی دارد. والدین نیز باید با مدرسه همکاری کنند تا برنامه آموزشی متناسب با توانایی‌های کودک تنظیم شود.

نتیجه‌گیری: کم شنوایی در کودکان، اثرگذار روی آینده تحصیلی و شغلی کودک

کم شنوایی در کودکان اگر به موقع تشخیص و درمان نشود، می‌تواند آینده تحصیلی و شغلی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. کودکانی که از حمایت مناسب برخوردار می‌شوند، می‌توانند به همان موفقیت‌هایی برسند که همسالانشان دست می‌یابند. این اختلال نباید به مانعی برای رشد و شکوفایی تبدیل شود، بلکه با آگاهی و اقدام به موقع، می‌توان اثرات آن را به حداقل رساند. والدین، معلمان و متخصصان با همکاری یکدیگر می‌توانند آینده‌ای روشن برای این کودکان رقم بزنند و به آن‌ها کمک کنند تا پتانسیل واقعی خود را کشف کنند.