تفاوت اختلال یادگیری با عقب ماندگی ذهنی چیست؟

یادگیری، یکی از مهارت‌های اساسی و اولیه در حیات آدمی می‌باشد که هم به زندگی دوام و رونق می­بخشد، و هم این خود زندگی است که ضرورت یادگیری را به وجود می‌آورد. در دنیا، شخصی را نمی­‌توان یافت، که از ابتدایی‌ترین تا پیچیده‌ترین و تخصصی‌ترین رفتارها و عملکردهای فردی خود را مدیون یادگیری نباشد. هرچه میزان یادگیری بیشتر باشد، فرد می‌تواند زندگی بهتر و باکیفیت‌تری را تجربه کند. اگرچه تفاوت اختلال یادگیری با عقب ماندگی ذهنی از زمین تا آسمان است؛ اما همچنان برخی این دو مسئله را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند. ما در این مقاله قصد داریم تا به بررسی تفاوت اختلال یادگیری با عقب ماندگی‌ ذهنی بپردازیم.

اختلال یادگیری چیست؟

اختلال بیش فعالی، می‌تواند همراه با اختلال یادگیری باشد؛ اما این دو مسئله، می توانند هر کدام به تنهایی در یک کودک بروز کنند. بدان معنا که، کودک ممکن است دارای اختلال یادگیری بدون اختلال بی فعالی یا اختلال توجه و تمرکز باشد و یا اینکه، کودکی دارای اختلال بیش فعالی باشد، بدون اینکه اختلال یادگیری داشته باشد. از همین رو، برای این اختلالات نمی‌توان‌ یک دلیل یا ریشه خاص یافت و برای بررسی تفاوت اختلال یادگیری با عقب‌ ماندگی ذهنی، باید تمام نشانه‌های موجود در کودک رو مورد بررسی قرار داد.

والدین، اغلب اولین کسانی هستند که متوجه مشکلات تحصیلی کودکان خود می‌شوند و پرسش بسیاری از آن‌ها این است که:

• مشکل فرزند ما چیست؟
• چرا کودک ما همچین مشکلی پیدا کرده؟
• به عنوان والد، چه کاری باید انجام دهیم؟
• چرا با معلم خصوصی هم درس را یاد نمی‌گیرد؟

اختلال یادگیری به زبان ساده

برای بررسی تفاوت اختلال یادگیری با عقب ماندگی ذهنی، بیایید ابتدا یک تعریف ساده از اختلال یادگیری را بیان کنیم. یک اصطلاح کلی برای توصیف انواع مشکلات یادگیری، در کودکانی است که در مدرسه، از نظر توانایی‌های تحصیلی با وجود هوش مناسب یا حتی بالا، با مشکلات مهمی روبرو هستند. اغلب کودکان دارای اختلال یادگیری، تا قبل از ورود به مدرسه، با هم سن و سال‌های خود تفاوت‌های آشکاری ندارند. این کودکان به لحاظ جسمی مناسب و هم اندازه کودکان دیگر رشد می‌کنند و از لحاظ هوشی نیز درست شبیه کودکان طبیعی، و گاهاً حتی باهوش‌تر از آنان می‌باشند.

اختلالات یادگیری، بیشتر در مدرسه و با شروع آموزش مشخص می‌شود. همان کودک طبیعی و باهوش دیروز، وقتی در برابر تکالیف خواندن و نوشتن قرار می‌گیرد، گیج و گاهی ناتوان به نظر می‌رسد. تلاش‌های معلمان، کمک‌های والدین و توصیه‌های اطرافیان نیز برای یادگیری آنان کافی به نظر نمی‌رسد و نتیجه بخش نیست. حتی گاهی تمرین و تلاش بیشتر برای آموزش، بی‌فایده بوده و نتیجه معکوس دارد. زیرا اعمال فشارهای شدیدتر آموزشی اغلب به شکست‌های پی در پی منجر می‌شود و آموزگار را خسته و عصبی، والدین را سردرگم، و کودک را مضطرب می‌سازد.

دلیل اختلال یادگیری

تفاوت اختلال یادگیری با عقب ماندگی ذهنی، می‌تواند در دلایل بروز این دو اختلال معنا شود. بعد از آنکه والدین متوجه مشکل یادگیری در کودک خود می‌شوند، ابتدایی‌ترین پرسش این است که چرا کودک آن‌ها دچار این مشکل شده است. گاهی اوقات نیز آن‌ها احساس گناه می‌کنند و خود را مسئول مشکلات کودک می‌دانند؛ چراکه فکر می‌کنند کم توجهی آن‌ها به فرزندشان، باعث بروز این مشکل شده است. تأکید متخصصین حوزه کودک، بر این است که هنوز کسی نمی‌داند چرا و به چه علتی اختلال یادگیری به وجود می‌آید.

اما همه می‌دانیم که اختلال یادگیری، ناشی از کم توجهی والدین نبوده؛ اگرچه آموزش و همکاری والدین در درمان اختلال یادگیری در کودکان، نقش اساسی بازی می‌کند. از همین رو، جست‌وجو در گذشته برای یافتن دلایل این بیماری، کمکی به والدین در درمان اختلال یادگیری یا عقب ماندگی ذهنی نمی‌کند. بلکه بهتر است پدر و مادرها وقت و توان خود را صرف آموزش درمانی مناسب برای کودک خود کنند.

نکته قابل توجه، نقش وراثت و انتقال خانوادگی، در بروز اختلالات یادگیری است. اختلال یادگیری، به اشکال گوناگونی در کودکان برخی از خانواده‌ها بیشتر دیده می‌شود و اغلب یکی از والدین این کودکان نیز با اختلال یادگیری درگیر می‌باشند. اما باید توجه داشت که این اختلال به یک شکل بروز نمی‌کند. به عنوان مثال، ممکن است پدر یا مادری که خود مشکلات خواندن داشته‌اند، کودکشان در فهم ریاضی مشکل داشته باشد.

انواع اختلال یادگیری

علت اصلی توجه به تفاوت اختلال یادگیری با عقب ماندگی ذهنی، در آن است که، اختلالات یادگیری یک نبوده و به شاخه‌های متفاوتی تقسیم می‌شوند؛ از همین رو تفاوت‌های زیادی با عقب ماندگی دارد. دسته‌های گوناگون اختلال یادگیری عبارت‌اند از:

• اختلال خواندن
• اختلال نوشتن
• اختلال ریاضی

اختلال یادگیری در خواندن

اولین قدم برای بررسی تفاوت اختلال یادگیری با عقب ماندگی ذهنی، بررسی اختلال خواندن است. اختلال خواندن، در افراد گوناگون به شکل‌های مختلفی دیده می‌شود. برای درک درست مشکلات خواندن، فرایند خواندن و مشکل‌های آن را به صورت کلی شرح می‌دهیم:

• هنگام خواندن، باید با دقت بر روی نوشته‌های کاغذ توجه کنیم و کلمات را با چشم دنبال کنیم. زمانی که کودک در دنبال کردن کلمات، دچار مشکل می‌شود نتیجه آن گم شدن کلمات یا خطی است که در حال خواندن آن می‌باشد.
• بعد از توجه کردن به کلمه نوشته شده، باید بتوانیم حروف هر کلمه را تشخیص بدهیم. برای نمونه در کلمه (باد): حرف «ب» نمایانگر صدای «ب»، حرف «ا»،نمایانگر صدای «آ» و حرف «د» بیان کننده صدای «د» است. اگر کودک نتواند صدای حروف را به درستی تشخیص دهد، یا برای تشخیص صداها بیشتر از حالت عادی دیگر کودکان، طول بدهد، مشکل خواندن بروز می‌کند. به عنوان مثال، کودکی که حروف مشابه را با یکدیگر اشتباه می کند، در خواندن کلمه «باد» دچار اختلال می‌شود.
• بعد از تشخیص صدای حروف، باید آن‌ها را با هم ترکیب کنیم و بتوانیم کلمه را به درستب بخوانیم. در مرحله قبل، تشخیص دادیم که حرف «ب» نمایانگر صدای ب، حرف «ا» نمایانگر صدای آ، حرف «د» نمایانگر صدای «د» است. حال باید این حروف با هم ترکیب شوند: «ب» با «ا» می‌شود با و «با» با «د» می‌شود «باد». اگر در هر مرحله از ترکیب حروف، کودک با شکست مواجه شد، اختلال در خواندن صورت می‌گیرد.

برای مطالعه بیشتر در مورد اختلال یادگیری در خواندن کلیک کنید.

اختلال یادگیری در نوشتن

نکته دیگری که باید در تفاوت اختلال یادگیری با عقب ماندگی ذهنی بررسی شود، مسئله نوشت است. اگر کودک، به هنگام نوشتن حروف، بیش از اندازه فکر کند، آن‌ها را شبیه یک شکل هندسی ببینید یا آن‌ها را برعکس بنویسید، می‌توان گفت که اون دارای اختلالات نوشتاری نیز می‌باشد. اما توجه کنید که برعکس نوشتن حروف در ابتدای یادگیری طبیعی می‌باشد و صرفا اگر این مسئله برای چندین ماه متوالی ادامه یابد، باید به یک متخصص مراجعه کرد.

اختلال یادگیری در ریاضی

انتظار ما از یک کودک گ دارای هوش متوسط و بالاتر، این است که در کمترین حالت، در دوره دبستان و در کلاس اول، در دروس ریاضی مشکل چندانی نداشته باشد و مانند دیگر هم سن و سالان‌اش، مفاهیم پایه ریاضی را یاد بگیرد. اما کودک دارای اختلال، در درک مفاهیم ساده ریاضی و درک اعداد، یادگرفتن نشانه‌ها و علائم ریاضی و به خاطر سپردن مفاهیم پایه‌ای مشکل دارد؛ در صورتی که از نظر ضریب هوشی مشکلی وجود ندارد.

اختلال ریاضی یکی از مسائلی است که والدین را دچار استرس‌ می‌کند و باعث می‌شود تا آن‌ها بدون در نظر گرفتن تفاوت اختلال یادگیری با عقب ماندگی ذهنی، دچار اضطراب شوند و گمان کنند که فرزندشان دچار عقب ماندگی ذهنی است. برای درمان اختلال یادگیری ریاضی کودک خود، حتماً از یک روان‌درمانگر کودک کمک بگیرید.

اختلال یادگیری و عقب ماندگی ذهنی چه تفاوت‌هایی باهم دارند؟

در اختلالات یادگیری، مشکلات یادگیری ناشی از نقص هوش کودک نیست؛ اما مشکلات یادگیری در کودکان عقب مانده ذهنی، برگرفته از هوش کم و ظرفیت یادگیری پایین است. از همین رو برای درمان اختلال یادگیری در کودکان باید در اولین قدم، تفاوت اختلال یادگیری با عقب ماندگی ذهنی را بررسی کرد. کودکان کم توان ذهنی، اغلب در به دست آوردن توانایی رشدی از هم‌سن و سالان خود عقب‌تر هستند. به عنوان نمونه، دیرتر می‌نشینند، راه می‌افتند، دیرتر صحبت می‌کنند و دیرتر ادرار خود را کنترل می‌کنند. به همین نسبت، آن‌ها در یادگیری مفاهیم و مهارت‌ها نیز ضعف دارند و حتی با آموزش‌های متناسب با ضریب هوشی خود، تا مقطع خاصی قادر به ادامه تحصیل می‌باشند. در صورتی که کودکان مبتلا به اختلال یادگیری، برخلاف کودکان عقب مانده، تأخیر رفتازی واضحی ندارند و با آموزش‌های صحیح و به موقع، می‌توانند مانند دیگر بزرگسالان خود به موقعیت‌های تحصیلی دست پیدا کنند و در مقاطع دانشگاهی نیز به موفقیت‌های بالایی برسند.

نقاط مشترک کودکان دچار اختلال یادگیری و عقب‌ مانده

تفاوت اختلال یادگیری با عقب ماندگی ذهنی، با بررسی رفتارهای کودکان درگیر این‌ دو مسئله نیز به وضوح قابل مشاهده است. تنها شباهت کودکان دارای اختلال یادگیری، این است که همگی برخلاف داشتن هوش طبیعی، در یادگیری برخی از حوزه‌های تحصیلی مشکلاتی دارند.

اما ویژگی اختلال یادگیری، آنچنان گسترده است که به تعداد افراد، انواع مشکلات یادگیری وجود دارد! نمی‌توان دو نفر مبتلا به اختلال یادگیری را پیدا کرد که مشکلات یادگیری مشابهی داشته باشند.

به علاوه، تفاوت گسترده در نوع شدت این اختلالات نیز متغیر است. از همین رو، بهتر است آن را به عنوان یک طیف گسترده از اختلال در نظر گرفت.

در پایین‌ترین سطح این طیف، کودکانی قرار می‌گیرند که برخلاف برخورداری از هوش متوسط، مشکلات اساسی در یادگیری دارند، به عنوان نمونه، در سال اول دبستان، به طور کلی، خواندن و نوشتن را یاد نمی‌گیرند؛ از آن طرف، در بالاترین سطح این طیف، مشکلات یادگیری برخی از دانش آموزان آن چنان جزئی و اندک بوده که نه تنها مانع زیادی در یادگیری ایجاد نمی‌کند؛ بلکه حتی به چشم میز نمی‌آید و اصلا تشخیص داده نمی‌شود.

جمع بندی

همانطور که در متن بالا گفته شد، تفاوت اختلال یادگیری با عصب ماندگی ذهنی، بسیار محسوس بوده و نمی‌توان این دو را، دو مسئله یکسان دانست. همچنین اگر شما کودک درگیر اختلال یادگیری دارید، در وهله اول تا حد امکان سعی کنید کودک را متوجه این اختلال نکنید. پس از اینکه مشکلات کودک جدی پر رنگ‌تر شد، حتماً از یک متخصص کمک بگیرید.

سوالات متداول

آیا اختلال یادگیری با عقب ماندگی ذهنی یکسان است؟

خیر، این دو عارضه، با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند.

چگونه می‌توان اختلالات یادگیری را درمان کرد؟

والدین باید در اولین قدم آن را به درستی بررسی کنند و از یک متخصص کمک بگیرند.