تفاوت اختلال کمبود توجه و اختلال بیش فعالی چیست؟
در دنیای امروزی کودکان بیشتر از گذشته با مشکلات و اختلالات مختلف درگیر می‌شوند. بنابراین اگر با کودکان ارتباط دارید و یا فرزندی دارید، بهتر است انواع اختلالات مرتبط با کودکان را بشناسید و تفاوت بیش فعالی و نقص توجه را بدانید تا بتوانید در صورت لزوم به کودک خود کمک کنید. شناخت انواع اختلال کمبود توجه و اختلال بیش فعالی و تمایز آنها به کاهش چالش‌های مربوط به کودکان کمک می‌کند.
اختلال نقص توجه بیش فعالی چیست؟
اختلال نقص توجه بیش فعالی نوعی از اختلالات عصبی رشدی است که مخففADHD از انگلیسی است. اختلال کمبود توجه بیش فعالی یک عدم تعادل ذاتی سیستم عصبی مرکزی است. به عبارت ساده، در این اختلال هر قسمت از مغز با سرعت متفاوتی بالغ می‌شود، همچنین بخش‌های جداگانه مغز اطلاعات را آهسته‌تر از حد لازم مبادله می‌کنند. سپس این حالت به صورت بی توجهی (مغز نمی‌تواند محرک‌های ضروری را از میان انبوه محرک‌ها انتخاب کند)، بی قراری حرکتی (کودک همیشه در حرکت است) و تکانشگری (بخش‌هایی از مغز که مسئول کنترل رفتار و واکنش‌های احساسی ما هستند، زودتر واکنش نشان می‌دهند) ظاهر می‌شود. در این اختلال کودکان قادر به تنظیم رفتار خود نیستند و معمولاً رفتاری متعارض یا حتی پرخاشگرانه دارند.
چگونه می‌توان اختلال کمبود توجه بیش فعالی را تشخیص داد؟
بیش فعالی را می‌توان در سنین 3-4 سالگی در کودکان تشخیص داد. رفتار کودک با معیارهای تشخیصی تعریف شده، بسته به فراوانی، شدت، مدت وقوع و سن کودک مقایسه می‌شود. این رفتارها باید در بیش از یک محیط اجتماعی (خانواده، مدرسه، باشگاه، همسالان) ظاهر شوند. همچنین باید بیش از 6 ماه طول بکشند و قبل از هفتمین سال زندگی کودک خود را نشان دهند. در ضمن لازم است که سایر بیماری‌ها یا رویدادهای آسیب زا که تجربه و رفتار کودک را تغییر می‌دهد، قبل از تشخیص، رد شوند.
اختلال کمبود توجه بیش فعالی یا ADHD چیست و چه فرقی با ADD دارد؟
اختلال نقص توجه همان طور که از نام آن پیداست، مرتبط به چالش‌های نقص توجه است که در توجه کردن مشکل ایجاد می‌کند و سبب تداخل در زندگی روزمره افراد می‌شود. در بیشتر مواقع افراد اختلال بیش فعالی و اختلال کمبود توجه را یکسان می‌دانند و آنها را به جای هم به کار می‌برند. اما در مورد اختلال نقص توجه و اختلال بیش فعالی لازم است موارد زیر را بدانید:
- اختلال کمبود توجه یا ADHD نوعی اختلال مرتبط به اعصاب و روان است. اما اصطلاح ADD یک اصطلاح قدیمی است که از سال 1994 به بعد دیگر به کار نمی‌رود.
- در حقیقت اختلال کمبود توجه یا ADD قسمتی از اختلال کمبود توجه بیش فعالی یا ADHD است.
- ADD ویژگی‌های بیش فعالی را ندارد و بیشتر برای کسانی به کار می‌رود که فراموشکار، بی‌علاقه و بی‌نظم به نظر می‌رسند.
- ADHD یا اختلال کمبود توجه فرد علاوه بر علائم ADD انرژی زیادی دارد که قابل کننترل نیست. در این اختلال معمولا افراد مشکلات خود را بیشتر بروز می‌دهند. به همین دلیل توصیه می‌شود برای درمان آن حتما به درمانگر مراجعه شود.
علائم ADD یا اختلال کمبود توجه و حواس پرتی
- فرد برای دقت روی جزئیات مشکل دارد
- فرد برای حفظ توجه دچار مشکل است
- توجه فرد زمان گوش دادن به دیگر افراد مدام پرت می‌شود
- برای پایان دادن به کارها دچار چالش می‌شود
- برای برنامه ریزی و سازماندهی در کارهایش دچار چالش می‌شود
- قادر نیست کارهایی که نیاز به توجه و تمرکز دارند را انجام دهد
- لوازم و وسایل را در جای نامناسب می‌گذارد و مدام آنها را گم می‌کند
- به طور مداوم احساس حواس پرتی دارد و فراموشی به سراغ او می‌آید
علائم ADHD اختلال بیش فعالی کمبود توجه
- فرد احساس بی قراری همیشگی دارد
- نمی‌تواند برای مدت طولانی بنشیند و مدام می‌ایستد
- در فضاهای نامناسب اقدام به دویدن یا پریدن می‌کند
- بیش از حد حرف می‌زند
- در برقراری سکوت مشکل دارد
- قبل از گوش کردن به حرف طرف مقابل، شروع به حرف زدن می‌کند
- نمی‌تواند منتظر بماند.
روش تشخیص ADD و ADHD
پیش‌تر نیز گفتیم که مفهموم ADD یا اختلال کمبود توجه دیگر به کار نمی‌رود و جای آن را ADHD گرفته است. برای تشخیص این اختلال نیز آزمایش پزشکی خاصی وجود ندارد و تنها باید علائم آن بررسی شوند.
نشانه‌های اختلال کمبود توجه بیش فعالی
اختلال کمبود توجه بیش فعالی یا ADHD یک اختلال موذی است زیرا در نگاه اول قابل مشاهده نیست. البته اختلالADHD توسط تعدادی از نشانه‌ها قابل شناسایی است و ترکیب و شدت آن می‌تواند بسته به زمان روز، سن فرد، محیط اجتماعی او یا اختلالات روانی مرتبط و سلامت کلی تغییر کند. این نشانه‌ها عبارتند از ناهنجاری اجتماعی (تضعیف ادراک اجتماعی، مشکلات مربوط به انطباق با قوانین و هنجارهای رفتاری معتبر)، مشکلات در حوزه عملکردهای اجرایی (برنامه ریزی، سازماندهی، حل مسئله، خودتنظیمی هیجانی)، اختلال در مهارت‌های بیانی، مشکلات در مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت و هماهنگی حرکت، مشکلات خواب و غیره.
این مشکلات مزمن هستند و بر اساس اختلالات حسی و عقب ماندگی ذهنی قابل توضیح نیستند. مشکلات عاطفی شدید روی عقل تأثیر نمی‌گذارند، اما می‌توانند تأثیر عمده‌ای بر عملکرد فرد در مدرسه یا محل کار و موفقیت اجتماعی وی داشته باشند.
نشانه‌های اختلال بیش فعالی کمبود توجه در نوجوانان و بزرگسالان
نشانه‌های بالینی بیش فعالی در نوجوانان و بزرگسالان با علائم دوران کودکی متفاوت است. دلیل این تفاوت اساساً بر اساس بلوغ مغز در طی رشد است. دلیل دیگر آن نیز توانایی فرد برای استفاده از مکانیسم‌های جبرانی برای مقابله با علائم اختلال است.در ضمن سه حوزه اصلی این اختلال یعنی بی‌توجهی، تکانشگری و بیش‌فعالی نیز در بزرگسالان وجود داد. البته بی‌قراری حرکتی بیرونی در آنها مانند کودکان برجسته نیست و توسط فرد بیشتر به عنوان احساس تنش و بی‌قراری درونی درک می‌شود. علائمی که در بالا توضیح داده شد بر تعامل نوجوان یا بزرگسالان در محیط خانواده، مدرسه یا شغل، با همسالان و جامعه اثر می‌گذارد.
نقطه ضعف افراد دچار این اختلال در مقایسه با سایر همسالان عمدتاً از نظر سلامتی (میزان آسیب بیشتر)، رابطه‌ای (نافرمانی، سرکشی، دست و پا چلفتی بودن)، آموزشی (نیاز به روش‌های تدریس خاص و شکست خوردن بدون توجه به میزان هوش)، اجتماعی-اقتصادی (افت تحصیلی) است. همچنین این افراد در موفقیت، اشتغال در بازار کار، توانایی مدیریت و سایر پدیده‌های آسیب‌شناختی اجتماعی (مانند رفتار تکانشی به عنوان مثال رانندگی پرخطر وسایل نقلیه موتوری، سوء استفاده از مواد اعتیادآور و غیره) نیز دچار مشکل می‌شوند.
خطر اصلی در نوجوانان مبتلا به ADHD احتمال کناره گیری زودهنگام آنها از فرآیند آموزشی است. دلیل این موضوع کاهش توانایی در تمرکز بر یادگیری، عدم تکمیل وظایف و تمرکز بر اهداف بلندمدت، عدم برنامه ریزی وظایف،کاهش پیروی از قوانین و عدم ایجاد انگیزه در خود برای انجام فعالیت‌های کلیشه‌ای است. نوجوانان مبتلا به اختلال کمبود توجه بیش فعالی معمولاً در شناخت راه خود در موقعیت‌های اجتماعی مشکل دارند یا نمی‌توانند واکنش درست اجتماعی داشته باشند. به همین دلیل به آنها برچسب بی‌درایتی، بی‌ملاحظه بودن و نابالغ بودن زده می‌شود.
علل اختلال کمبود توجه بیش فعالی
- علل محیطی: اختلال کمبود توجه بیش فعالی بیشتر در کودکان مناطق صنعتی شیوع دارد.
- علل دوران بارداری: برخی از عوامل بیماری زا وجود دارند که جنین را در زمان بارداری تحت تأثیر قرار می‌دهند. مانند سیگار کشیدن مادر یا آسیب‌ها، عفونت‌ها یا اثرات استرس زا و سایر عوارض در دوران بارداری
- علل زمان تولد: آنچه در هنگام تولد برای کودک اتفاق می‌افتد نیز از جمله علت‌های ابتلا به اختلال کمبود توجه بیش فعالی است. زایمان‌های طولانی و پیچیده و زمانی که کودک ممکن است خفه شود، خطرناک تلقی می‌شود. همچنین زمانی که کودک پس از تولد دچار ایست تنفسی می‌شود یا با وزن کم به دنیا می‌آید که نیاز به اقامت طولانی مدت در انکوباتور دارد.
چگونه کودک مبتلا به ADHD را درمان کنیم؟
بیش فعالی بیماری نیست که کودک روزی به آن مبتلا شود و با تجویز داروهای مناسب قابل درمان باشد. این اختلال یک تفاوت مادرزادی در رشد سیستم عصبی مرکزی است که زندگی کودک را حداقل تا سن بلوغ تحت تاثیر قرار می‌دهد. اگرچه بیش فعالی نوعی اختلال است، اما به والدین توصیه می‌کنیم تا حد امکان با کودک رفتار عادی داشته باشند و او را از گروه همسالانش جدا نکنند.
آموزش و پرورش کودک دارای این اختلال باید بسیار منسجم و حتی منظم باشد. در صورت امکان، برای کودک مبتلا به اختلال کمبود توجه بیش فعالی رویه‌های باثباتی ایجاد کنید که وی بتواند راحت‌تر کارها و مسئولیت‌هایش را انجام دهد. علاوه بر این، کودکان را در معرض موقعیت‌هایی قرار ندهید که نتوانند از عهده آن برآیند. (موقعیت‌هایی که نیاز به تمرکز طولانی مدت، فعالیت‌های ثابت طولانی مدت بدون امکان آرامش فیزیکی دارند، برای کودک استرس‌زا هستند و کودک احتمالا در آنها شکست خواهد خورد.)
علاوه بر این، توصیه می‌شود قواعد رفتار مطلوب و سیستمی از پاداش‌ها و تنبیه‌ها ایجاد شود که در صورت رعایت یا رعایت نشدن آنها بتوان کودک را دنبال کرد. همچنین توسط این اصول، آموزش برای کودک قابل درک و پیش‌بینی باشد. همچنین به والدین توصیه می‌شود که بفهمند کودک در چه چیزهایی خوب است و از چه چیزهایی می‌توان برای ایجاد عزت نفس سالم در او استفاده کرد. همانند خانه و مدرسه، معلم نیز لازم است قواعد قابل درک و قابل اجرا را برای رفتار مطلوب ایجاد کند و به کودکان برای انجام آنها پاداش دهد.
کودک بیش فعال نیازی به درمان ندارد، فقط گاهی لازم است برخی کارها را با شرایط یا سرعت متفاوت انجام دهد. والدین نیز باید به حرف‌های فرزندشان گوش دهند و مشکلات او را بی اهمیت جلوه ندهند. اگر دشواری‌ها به حدی برسد که بیش از حد بر والدین یا کودک فشار بیاورد، در این زمان لازم است از متخصصان و مشاوران در این زمینه کمک گرفته شود.
روش کار با کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال بیش فعالی و کمبود توجه چیست؟
روش‌های کار با کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD با توجه به سن، مشکلات خاص و شخصیت کودک متفاوت است. بیشتر کودکان از گروه‌های آموزشی اجتماعی استفاده می‌کنند که در آن، تحت راهنمایی معلمان بزرگسال، اوقات فراغت خود را با همسالان خود می‌گذرانند و همکاری، ارتباط و مدیریت درگیری‌های احتمالی را یاد می‌گیرند.
اگر مشکلات بیشتر شود و کودک به بلوغ کافی رسیده باشد، می‌تواند از درمان فردی استفاده کند. همچنین برای کار با کودک یا نوجوان مبتلا به این اختلال کاملاً ضروری است که والدین و معلمان و مدارس رویه‌های آموزشی خود را تغییر دهند. به طور کلی می‌توان گفت که نشانه‌های بیش فعالی را می‌توان با روش‌های آموزشی سیستماتیک، آموزش توجه و خودکنترلی و سپس با استفاده از داروهای روانگردان با تجویز پزشک کاهش داد.
اختلال کمبود توجه بیش فعالی در بزرگسالان
بر اساس آخرین یافته‌ها،ADHD را می‌توان یک اختلال در نظر گرفت که در برخی افراد ماهیت یک مشکل مادام العمر را دارد که حتی در بزرگسالی نیاز به مراقبت و حمایت سیستماتیک آن وجود دارد. مشکلات ذکر شده در بالا می‌تواند در کودکان مبتلا به ADHD تا نوجوانی و بزرگسالی ادامه یابد. تصویر بالینی اختلال بیش فعالی در بزرگسالی با کودکی متفاوت است. اما سه نشانه اصلی همچنان در بزرگسالی نیز وجود دارند و فرد احساس تنش و بی‌قراری درونی دارد.
سخن پایانی
با توجه به اطلاعاتی که بیان شد و علائمی که در مورد اختلال بیش فعالی و کمبود توجه مطالعه کردید، اگر شخصی در اطراف شما دارای این علائم است و مشکوک به داشتن این اختلال است؛ بهتر است او را به یک متخصص ارجاع دهید. البته ممکن است در ابتدا فرد یا والدین وی واکنش نشان دهند اما بهتر است در مورد درمان و مزایای آن با آنها صحبت کنید. سپس پذیرش درمان اختلالات یادگیری و درمان کمبود توجه برای آنها آسان‌تر خواهد شد. همچنین برای درمان اختلال یادگیری در کودکان نیز می‌توانید به مشاوران و متخصصان ما مراجعه کنید.
